مرکبات (نام علمی: Citrus)
مُرَکَّبات یکی از مهم‌ترین سرده میوههای نیمه‌گرمسیری هستند، که خاستگاه اصلی آن ایران، هند، چین، ژاپن و برخی از کشورهای آسیای جنوب شرقی میباشد. مرکبات مهم‌ترین سرده از تیره سدابیان هستند. از مهم‌ترین مرکبات می‌توان به پرتقال، نارنگی، لیمو ترش، لیمو شیرین، گریپ فروت، بتابی، نارنج، ترنج، بکرایی، بالنگ و کام کوات اشاره کرد.
کشور ایران مقام هفتم را در میان کشورهای تولیدکننده مرکبات کسب کرده‌است.
در هر استان نیز با توجه به شرایط اقلیمی، خاک، رطوبت نسبی، نور و بادهای گرم و سرد و سرعت وزش باد بایستی اولویت بندی کرد .
اولویت درون استانی هر یک از استانها به شرح زیر میباشد:
استان کرمان به ترتیب اولویت:
دشت جیرفت و دامنه های آن : پرتقال ،گریپ فروت و لیموشیرین ، لایم و نارنگی
دشت کهنوج: لایم و گریپ فروت ،پرتقال ،لیموشیرین و نارنگی
بم و شهداد: پرتقال ، گریپ فروت ، لیموشیرین و نارنگی
استان فارس به ترتیب اولویت:
جهرم و بخش خفر: نارنگی محلی و کلمانتین ،پرتقال ،لیموشیرین
بخش قیر، کازرین و فیروزآباد: لیموشیرین ،پرتقال ،لیموترش
در بخش مبارک آباد فیروزآباد : لیموشیرین ، گریپ فروت ،لایم و لمون
فسا: پرتقال ،نارنگی
ممسنی: لایم و لمون ،گریپ فروت ،پرتقال
استهبان : پرتقال فقط در منطقه رودبال
لارستان : لایم و لمون ، گریپ فروت
داراب: پرتقال ، نارنگی ، لیموشیرین و لایم
کازرون : پرتقال ،نارنگی ، لیموشیرین و لایم
استان مازندران به ترتیب اولویت:
الف) تنکابن، رامسر، چالوس و نوشهر، ب ) ساری قائمشهر و بابل و ج) بهشهر، آمل و نور ارقام کشت شده در این مناطق عبارتند از : گروه نارنگی (انشو، کلمانتین، یونسی و پیچ) زودرس (تامسون ناول، واشنگتن ناول، هاملین و مارس)
استان هرمزگان به ترتیب اولویت:
الف: دربندرعباس (دهستان سیاهو): 1- نارنگی و 2- پرتقال و در (حاجی آباد) : 1- نارنگی 2- لیمو شیرین 3- پرتقال و گریپ فروت
ب : میناب و رودان : 1- لایم 2- گریپ فروت و لیمو شیرین 3- پرتقال و نارنگی
استان خوزستان:(شهرستان دزفول) : 1-پرتقال 2- لایم 3- لیمو شیرین و گریپ فروت
استان گیلان :شهرستانهای الف) رودسر، ب) لنگرود ج) طالش
در این مناطق دامنه های جنگلی تا ارتفاع 150 متر اولویت اول، بلافاصله بعد از دامنه اولویت دوم و منطقه رشت در اولویت سوم قرار می گیرد. اولویت کشت در این مناطق ارقام پرتقالهای زودرس، نارنگی انشو، کلمانتین، یونسی و پیچ می باشد.
استان سیستان و بلوچستان : شهرستانهای ایرانشهر، چاه بهار و سراوان اولویت ارقام 1- لایم 2- پرتقال 3- لیمو شیرین
استان بوشهر: شبیه استان سیستان و بلوچستان میباشد.
استان کهکیلویه و بویراحمد(در منطقه گرمسیری چرام) : 1- پرتقال 2- لیموشیرین
استان یزد: تنها منطقه مرکبات خیز این استان در حاشیه کویر شهرستان طبس می باشد (بدون اولویت)
استان کرمانشاه : منطقه قصر شیرین با مساحت زیر کشت محدود شامل لیمو شیرین و پرتقال
ایلام :سطح زیر کشت آن کم بوده و از دیدگاه تجاری حائز اهمیت نمی باشد.
لرستان: جدیداً کشت مرکبات در منطقه گرمسیری آن شروع شده است .
گلستان: بخش جلگه ای استان شامل ارقام پرتقال تامسون ناول، خونی و اراقام نارنگی انشو، کلمانتین.
آب
میزان آب مورد نیاز هر هکتار باغ مرکبات بسته به وضع آب و هوا، سن، تعداد درخت در هکتار، نوع میوه و جنس زمین و شیوه آبیاری تفاوت دارد. در آبیاری غرقابی که رایجترین شیوه آبیاری است، این مقدار از 10 هزار تا بیش از 20 هزار متر مکعب در نقاط گوناگون متفاوت است.
در استانهای شمالی کشور که میزان بارندگی بین 700 تا 1500 میلیمتر است چنانچه پراکنش باران مناسب باشد، نیازی به آبیاری درختان مرکبات نیست. به همن دلیل در بیشتر باغهای مرکبات شمال از کلاچای تا نوشهر مرکبات را به صورت دیم میکارند. در نقاطی از شمال که بارندگی کافی نیست و یا پراکنش آن مناسب نیست در ماههای تیر و مرداد درختان را 2 تا 3 بار آبیاری میکنند.
باغدارانی که امکان تأمین آب دارند درختان را آب میدهند و آنها که چنین امکانی ندارند، خسارت میبینند. در این حالت میوهها ریز شده و میریزند. در چنین حالتی با بارندگی شهریور ماه، آب درون میوههای زیاد میشود و چون پوست میوه متناسب با حجم آن افزایش سطح پیدا نمیکند ترک بر میدارد و خراب میشود. در مناطق مرکزی و نواحی جنوب کشور که میزان بارندگی و پراکندگی آن متناسب با نیاز آبی مرکبات نیست، باغ را در تمام سال آبیاری میکنند. فاصله آبیاری نیز به تناسب درجه حرارت هوا، سن و تعداد درخت، جنس خاک و شیوه آبیاری تفاوت دارد. در بیشتر نواحی جنوبی فاصله آبیاری در زمستان 15 روز و در تابستان 5 تا 7 روز است.
روشهای آبیاری باغهای مرکبات عبارتند از کرتی، نشتی و قطرهای. بیشتر باغهای قدیمی به شیوه غرقابی (کرتی و نشتی) و باغهای جدید به شیوه قطرهای آبیاری میشوند. برخی از باغداران نیز روش آبیاری قدیمی (غرقابی) را اصلاح کرده و اکنون از شیوه قطرهای بهره میگیرند. نزدیک به 80 درصد باغهای مركبات جنوب كشور به روش قطره اي آبياري مي شوند.
نور و دما
بهترین بافت برای پرورش آنها ، لومی – شنی یا لومی- رسی – شنی است. ولی متأسفانه کشاورزان به کاشت در خاکهای مختلف اقدام می کنند، بافتهای نامناسب می تواند باعث کاهش عملکرد شود. مثلاً: اگر بافت خاک رسی باشد اولین مسئله ای که پیش می آید آبماندگی خاک است که با احداث زهکش می توان مقداری از خطر ناشی از آبماندگی را کاهش داد یا با افزودن مواد آلی خاک و بهبود ساختمان خاک مقداری از مضرات این بافت را کاهش داد.
خاک
بهترین بافت برای پرورش مرکبات ، لومی – شنی یا لومی- رسی – شنی است. ولی متأسفانه کشاورزان به کاشت در خاکهای مختلف اقدام می کنند، بافتهای نامناسب می تواند باعث کاهش عملکرد شود. مثلاً: اگر بافت خاک رسی باشد اولین مسئله ای که پیش می آید آبماندگی خاک است که با احداث زهکش می توان مقداری از خطر ناشی از آبماندگی را کاهش داد یا با افزودن مواد آلی خاک و بهبود ساختمان خاک مقداری از مضرات این بافت را کاهش داد.
